Όλοι μας τουλάχιστον μια φορά το χρόνο και κυρίως τους χειμωνιάτικους μήνες έχουμε την εμπειρία αυτού του ενοχλητικού αλλά πολύ χρήσιμου για τον οργανισμό μας συμπτώματος, ίσως ενός από τους πιο αποτελεσματικούς μηχανισμούς άμυνας του αναπνευστικού συστήματος.
Αλλά τι είναι ο βήχας; Πόσα και ποια είδη βήχα υπάρχουν; Πότε θα πρέπει να απευθυνθούμε στον γιατρό;
Τι Είναι ο Βήχας
Aς πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ο βήχας δεν είναι ασθένεια. Είναι ένα φυσιολογικό αντανακλαστικό του οργανισμού, ο οποίος αντιδρά σε ερεθισμό των αεραγωγών και προσπαθεί μηχανικά αλλά και μέσω της παραγωγής βλέννας να διώξει ή να αδρανοποιήσει τυχόν μικρόβια ή άλλους ερεθιστικούς παράγοντες (καπνός, σκόνη, γύρη, κ.τ.λ.). Όταν π.χ. είμαστε κρυολογημένοι, ο οργανισμός μας παράγει βλέννα, έτσι ώστε να παγιδεύσει ό,τι μικρόβιο έχει εισέλθει στους βρόγχους μας. Στη συνέχεια με το αντανακλαστικό του βήχα προσπαθεί να αποβάλει το μικρόβιο αυτό, έτσι ώστε να μην προλάβει να πολλαπλασιαστεί και να προκαλέσει περεταίρω λοίμωξη στον οργανισμό. Το ίδιο συμβαίνει (με ή χωρίς παραγωγή βλέννας) με οποιονδήποτε ερεθισμό στο πίσω μέρος του λαιμού ή βαθύτερα στον οισοφάγο.
Στη διάρκεια ενός βηξίματος, η εισπνοή αέρα κρατάει περίπου 2 δευτερόλεπτα, ενώ η εκπνοή συνήθως κάτω από ένα δευτερόλεπτο ανά φορά βηξίματος ενίοτε είναι πολλαπλή και βίαιη σαν ριπή όπλου . Η ταχύτητα με την οποία εξέρχεται ο αέρας από το στόμα μετά από ένα δυνατό βήξιμο, μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 281,5 μέτρα ανά δευτερόλεπτο (1013,4 km/h), το οποίο αντιστοιχεί στο 82% της ταχύτητας του ήχου (343 μέτρα ανά δευτερόλεπτο ή 1234,8 km/h )!! Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι δεν είναι τυχαίο ότι ένας επίμονος βήχας είναι δυνατό να προκαλέσει ήπιες θλάσεις στους θωρακικούς μυς, πόνο στο θώρακα, δακρύρροια ή ακόμη και έντονο πονοκέφαλο. Άλλα προβλήματα που μπορεί να προκαλέσει ένας πολύ έντονος βήχας περιλαμβάνουν:
Κήλες σε μεσοσπονδυλίους δίσκους (κυρίως του αυχένα)
Ρήξεις μεσοπλεύριων μυών ή πλευρικών χόνδρων
Αυτόματα κατάγματα πλευρών σε ασθενείς με σοβαρή οστεοπόρωση
Ρήξεις κοιλιακών μυών
Βουβωνοκήλη, Κοιλιοκήλη
Πρόπτωση των αιμορροΐδων,
τα οποία όμως σπάνια συναντιούνται στον βήχα ενός κοινού κρυολογήματος.
Ο βήχας, εκτός από ένα ενοχλητικό πολλές φορές σύμπτωμα αποτελεί και αιτία άλλων συμπτωμάτων που βασανίζουν αρκετούς ασθενείς όπως:
Ακράτεια
Ανησυχία των γύρω για τυχόν μεταδοτικά νοσήματα του ασθενή
Προβλήματα σχέσεων
Κοινωνική απομόνωση
Σημαντικές ψυχολογικές συνέπειες (υπολογίζεται ότι το 50% των ασθενών σε ιατρεία βήχα έχουν κατάθλιψη
Ένα ‘’Μέσο’’ Μετάδοσης Ασθενειών
Ο βήχας είναι η κύρια οδός με την οποία μεταδίδονται όλες οι αερογενείς (airborne) λοιμώξεις όπως το συνάχι, το κοινό κρυολόγημα, η γρίπη, η φυματίωση και άλλες, δεδομένου ότι το βεληνεκές των σταγονιδίων του σάλιου ενός ανθρώπου που βήχει φτάνουν συνήθως τα 120 – 200 εκατοστά, ενώ οι ανθρώπινες επαφές, ακόμα και οι πιο τυπικές, δεν υπερβαίνουν τα 60 εκατοστά. Γι’αυτό είναι απαραίτητο όταν βήχουμε να καλύπτουμε το στόμα μας με ένα χαρτομάντιλο ή με το εσωτερικό του αγκώνα μας προκειμένου να περιορίσουμε την μετάδοση και διασπορά ιογενών και άλλων λοιμώξεων. Φανταστείτε ότι αν κάποιος με ένα κρυολόγημα φταρνιστεί χωρίς να καλύπτεται σε ένα ασανσέρ, τα σταγονίδια από το φτάρνισμα μπορούν να μείνουν αιωρούμενα για 2 λεπτά μετά την έξοδο του από τον θάλαμο, με αποτέλεσμα ο επόμενος που θα μπει να ‘’κολλήσει’’.
Ας μην είμαστε όμως υπερβολικοί! Με ένα καλό ανοσοποιητικό, οι ιογενείς και οι άλλες λοιμώξεις που προκαλούν βήχα, συνάχι κτλ δεν ‘’κολλούν’’ τόσο εύκολα και τις περισσότερες φορές θα μείνουμε ανεπηρέαστοι ακόμα και από κοντινή επαφή με κάποιον που νοσεί.
Τα Είδη του Βήχα (ανάλογα με την μορφή του)
Ο βήχας παραδοσιακά διακρίνεται σε δυο κύρια είδη: Μη Παραγωγικός (Ξηρός) και Παραγωγικός.
Ο μη παραγωγικός βήχας είναι χωρίς εκκρίσεις (φλέματα) και συνήθως προέρχεται από ερεθισμό του βλεννογόνου από διάφορους εξωγενείς η ενδογενείς (π.χ. εξωβρογχική πίεση του βρογχικού δέντρου από όγκο κ.τ.λ.).
Κύρια αίτια του ξηρού βήχα είναι τα ακόλουθα:
Ιογενείς λοιμώξεις (ο λεγόμενος και μεταλοιμώδης βήχας). Μετά από ένα κοινό κρυολόγημα ή γρίπη, ένας ξηρός βήχας μπορεί να διαρκέσει αρκετές εβδομάδες ενώ συχνά χειροτερεύει τη νύχτα.
Βρογχόσπασμος. Προκαλείται από βρογχικό ερεθισμό, ιδιαίτερα τη νύχτα (σε οξεία βρογχίτιδα).
Έκθεση σε σκόνη, έντονα αρώματα ή αναθυμιάσεις
Απόφραξη των αεραγωγών με ένα εισπνευσμένο αντικείμενο, όπως κομμάτια τροφών ή φαρμάκων. Αυτό συμβαίνει συχνότερα σε βρέφη, παιδιά και ηλικιωμένους.
Αλλεργίες. Συχνό φτάρνισμα με ξηρό βήχα μπορεί να είναι ένδειξη αλλεργικής ρινίτιδας.
Άσθμα. Ένας χρόνιος ξηρός βήχας μπορεί να είναι σύμπτωμα άσθματος, με παρουσία ή μη άλλων συμπτωμάτων όπως δύσπνοια, συριγμό (σφύριγμα των αεραγωγών κατά την εισπνοή ή την εκπνοή), ή αίσθημα βάρους στο στήθος.
Ο παραγωγικός βήχας, είναι αυτός που παράγει φλέγματα, βλέννα, πτύελα ή πύον ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του οργανισμού να καθαρίσει το λαιμό, τους βρόγχους και την τραχεία από αυτά. Η βλέννα συνήθως εντοπίζεται είτε στο πίσω μέρος του λαιμού, προερχόμενη από εκκρίσεις στη μύτη ή στα ιγμόρεια είτε να βγαίνει προς τα έξω από εκκρίσεις στην τραχεία και τους πνεύμονες.
Τα κύρια αίτια ενός παραγωγικού βήχα είναι τα παρακάτω:
Ιογενείς λοιμώξεις. Στο κοινό κρυολόγημα ή τη γρίπη προκαλείται συνήθως από λευκή έως κίτρινη βλέννα που κυλά προς τα κάτω στο φάρυγγα.
Μικροβιακές λοιμώξεις. Μπορεί να είναι σύμπτωμα πνευμονίας, βρογχίτιδας, ιγμορίτιδας, ή φυματίωσης, με τη βλέννα να είναι συνήθως πιο σκούρα (πράσινη ή καφέ).
Χρόνια πνευμονοπάθεια. Μπορεί να σημαίνει επιδείνωση μιας γνωστής χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας (ΧΑΠ), ή μια λοίμωξη ως επιπλοκή της.
Οξεία ή χρόνια οπισθορρινική καταρροή. Λοιμώδους ή αλλεργικής ή αγγειοκινητικής αρχής, προκαλεί επίσης την αίσθηση ότι χρειάζεται συνεχώς να καθαρίσουμε το λαιμό μας.
Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (ΓΟΠ). Το Όξινο περιεχόμενο του στομάχου, ιδίως όταν ξαπλώνουμε μετά από ένα γεύμα, επιστρέφει (παλινδρομείται) στον οισοφάγο, προκαλώντας άλλοτε καούρες και ρεψίματα και άλλοτε μόνο βήχα. Αυτό συμβαίνει συχνότερα κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Κάπνισμα. Παραγωγικός \βήχας σε καπνιστή είναι συχνά σημάδι χρόνιας βρογχίτιδας ή/και ερεθισμού του φάρυγγα ή του οισοφάγου. O βήχας αυτός (γνωστός σαν ‘’τσιγαρόβηχας’’) οφείλεται στο γεγονός ότι ο καπνός του τσιγάρου ερεθίζει το βλεννογόνο του αναπνευστικού συστήματος, με αποτέλεσμα να παράγεται περιττή βλέννα. Κατά τη διάρκεια της νύχτας η βλέννα λιμνάζει στους πνεύμονες. O πρωινός βήχας βοηθά τον οργανισμό να απομακρύνει τις περιττές βλέννες και είναι πιθανό να εξελιχθεί σε χρόνια βρογχίτιδα (βήχας και απόχρεμψη για τουλάχιστον 3 μήνες το χρόνο τα τελευταία δύο χρόνια). H χρόνια βρογχίτιδα μαζί με το πνευμονικό εμφύσημα αποτελούν τη «νόσο των καπνιστών» (χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια ή ΧΑΠ).
Υπάρχει και ένα τρίτο είδος βήχα, λιγότερο συχνού από τα δυο παραπάνω, ο λεγόμενος κεντρικός βήχας, που μπορεί να είναι ξηρός η παραγωγικός και ενδέχεται να είναι σύμπτωμα κεντρικής αιτιολογίας και όχι από εξωγενείς ερεθιστικούς παράγοντες πχ από το κεντρικό νευρικό σύστημα (εγκέφαλος, νωτιαίος μυελός) ή σαν αποτέλεσμα παρενέργειας ορισμένων φαρμάκων. Τέτοια φάρμακα είναι τα αντιυπερτασικά που ανήκουν στην ομάδα ΑΜΕΑ (Αναστολείς Μετατρεπτικού Ενζύμου Αγγειοτενσίνης (Αngiotensin Converting Enzyme Inhibitors ή ACE inhibitors εν συντομία). Παραδείγματα τέτοιων φαρμάκων είναι η ραμιπρίλη (ramipril) π.χ. Triatec, η καπτοπρίλη (captopril) π.χ. Capoten, η εναλαπρίλη (enalapril) π.χ. Renitec, η λισινοπρίλη (lisinopril) π.χ. Prinivil, Zestril, ή Zestoretic και η κιναπρίλη (quinapril) π.χ. Accupron η Accuretic.
Τα παραπάνω φάρμακα είναι υπεύθυνα για το 2 – 10% των περιπτώσεων της εκδήλωσης ενός ‘’αγνώστου προελεύσεως’’ βήχα διάρκειας 6 η περισσοτέρων μηνών, ο οποίος είναι επίμονος, χρόνιος και αντιμετωπίζεται μόνο με διακοπή της θεραπείας με τα συγκεκριμένα φάρμακα. Δεν λείπουν περιπτώσεις, που ένας ασθενής υποβάλλεται σε πολλών ειδών εξετάσεις (αξονικές τομογραφίες, βρογχοσκοπήσεις κ.α.) και σε φαρμακευτικές αγωγές χωρίς αποτέλεσμα (όπως αντιβιοτικά, εισπνεόμενα κ.α.), ενω μόλις 24 ώρες μετά τη διακοπή από τον ιατρό του των συγκεκριμένων φαρμάκων και αντικατάστασή τους με άλλα αντιυπερτασικά, ο βήχας σταμάτησε εντελώς. Το διάστημα αυτό όμως μπορεί κάποιες φορές να φτάσει και τους 3 μήνες μετά την διακοπή τους.
Τα Είδη του Βήχα (ανάλογα με την διάρκειά του)
Ο βήχας, ανάλογα με την διάρκειά του, χωρίζεται σε οξύ, υποξύ και χρόνιο. Ο Οξύς συνήθως διαρκεί λιγότερο από 3 Εβδομάδες. Ο υποξύς συνήθως διαρκεί περισσότερο από 3 εβδομάδες, αλλά λιγότερο από 2 μήνες. Τέλος, ο χρόνιος βήχας διαρκεί πάνω από 2 μήνες.
Ο οξύς βήχας είναι αυτός που συνήθως έχει η πλειοψηφία και κατά ένα μεγάλο ποσοστό (80 – 90%) δεν χρειάζεται να πάρουμε αντιβίωση αλλά να τον αντιμετωπίσουμε συμπτωματολογικά (με αποχρεμπτικά ή αντιβηχικά σιρόπια, φακελάκια ή ταμπλέτες).
Σιρόπια για τον Βήχα
Σαν παρένθεση πρέπει να επισημάνουμε ότι είναι σημαντικό να λάβουμε το σωστό είδος σιροπιού (αποχρεμπτικό-βλεννολυτικό ή αντιβηχικό).
Τα αποχρεμπτικά - βλεννολυτικά σιρόπια είναι κατάλληλα για τον παραγωγικό βήχα, καθώς ρευστοποιούν τις βλέννες που έχουν παγιδευτεί στο βρογχικό δέντρο και στους πνεύμονες και βοηθούν στο να βγουν προς τα έξω με την βοήθεια του αντανακλαστικού του βήχα. Δρουν παράλληλα μαλακτικά στις ερεθισμένες αναπνευστικές οδούς. Μερικά από αυτά είναι η βρωμεξίνη (πχ Bisolvon), η αμβροξόλη (πχ Mucosolvan), η ακετυλοκυστείνη ή NAC (N-AcetylCysteine) (πχ Trebon-N), η καρβοκυστεΐνη (Mucothiol), η γουαϊφενεσίνη (πχ Hexacough, Panadol cold & flu & cough) κ.α.
Τα αντιβηχικά σιρόπια δρουν στο ξηρό βήχα δρώντας στο κέντρο του βήχα του εγκεφάλου και έτσι τον σταματούν με κεντρική δράση. Παραδείγματα ουσιών αντιβηχικών σιροπιών είναι η κιτρική βουταμιράτη (πχ Sinecod), η λεβοδροπροπιζίνη (πχ Levotuss) και η πεντοξυβερίνη (πχ Tuclase). Επίσης, η κωδεΐνη, που συνήθως δίνεται ως ισχυρό παυσίπονο (Lonarid), μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως αντιβηχικό είτε σε ταμπλέτες (Lonarid), είτε σε σιρόπι (πχ Sival-b). Από τον μηχανισμό δράσης των αντιβηχικών σιροπιών καταλαβαίνουμε ότι στην περίπτωση ενός παραγωγικού βήχα, η λήψη αντιβηχικών και όχι αποχρεμπτικών σιροπιών, αποτρέπει την ρευστοποίηση των εκκρίσεων στους πνεύμονες και στον καθαρισμό των αεραγωγών από την παραχθείσα βλέννα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο να είναι επικίνδυνο να εκδηλωθεί γενικότερη λοίμωξη από μικρόβια που παραμένουν κολλημένα στην βλέννα και δεν απομακρύνονται από τους πνεύμονες, άλλα και το ότι ο βήχας επανέρχεται πολλές φορές πιο έντονος μετά την διακοπή της λήψης του αντιβηχικού σιροπιού (άρα και της δράσης του στο κέντρο του βήχα).
Τα Είδη του Βήχα (ανάλογα με την διάρκειά του – συνέχεια )
Ας γυρίσουμε στα είδη του βήχα ανάλογα με την διάρκεια του.
Ο υποξύς και ο χρόνιος βήχας με διάρκεια πάνω από 3 εβδομάδες θα πρέπει να διερευνηθεί από ιατρό, καθώς τα αίτιά τους μπορεί να είναι διαφορετικά από μια απλή λοίμωξη ή ένα κοινό κρυολόγημα. Μερικά από αυτά είναι:
Tο άσθμα
H μη-ασθματική ηωσινοφιλική βρογχίτιδα (ΗΒ)
Tο σύνδρομο βήχα των ανώτερων αεραγωγών (ΣΒΑΑ), που οφείλεται σε ποικίλες παθήσεις της μύτης και των παραρρινίων (αναφέρεται και ως σύνδρομο οπισθορρινικής καταρροής)
H γαστροοισοφαγική παλινδρομική νόσος (ΓΟΠΝ)
Καρδιαγγειακές παθήσεις
Φάρμακα - αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης (ΑΜΕΑ) βλ. παραπάνω
Ερεθισμός στον έξω ακουστικό πόρο
Σύνδρομο αποφρακτικών απνοιών κατά τον ύπνο, ροχαλητό
Ψυχογενής βήχας που τις περισσότερες φορές είναι ξηρός. Ακόμα, υπάρχει και ο «βήξ ως καθ έξιν σπασμός» (τικ) που είναι επίσης ξηρός και σύντομος, συνήθως αποτέλεσμα stress και αμηχανίας
Ο ‘’κοινωνικός’’ βήχας, που δεν είναι ιατρικώς εξεταζόμενος και αφορά συνήθως ομιλητές σε αμηχανία ή άτομα που δίνουν συνέντευξη και έχουν τρακ (εξ’ου και το γνωμικό «απορία ψάλτου βήξ» (Ο ψάλτης, όταν έβρισκε τα σκούρα στα δύσκολα σημεία, έβηχε για να μη μείνει το εκκλησίασμα στη σιωπή, ώσπου να βρει τα «χαμένα» λόγια)!
Πότε θα πρέπει να απευθυνθώ στον ιατρό μου;
Όπως αναφέραμε πιο πάνω, είναι απαραίτητο να απευθυνθούμε στον ιατρό μας αν έχουμε επίμονο βήχα (παραγωγικό ή μη), για παραπάνω από 3 εβδομάδες, αλλά και στις παρακάτω περιπτώσεις:
Βήχας που έχει την υποψία άσθματος (εντονότερος νωρίς το πρωί ή αργά το βράδυ συνοδευόμενος ή μη, από δύσπνοια και αίσθημα βάρους στο στήθος).
Βήχας με υψηλό πυρετό συνοδευόμενος από φλέγματα πράσινου, γκρι η βαθύ κίτρινου ή καφέ χρώματος
Βήχας με φλέματα ανοιχτού κόκκινου ή ροζ χρώματος
Επίμονος βήχας συνήθως μετά το φαγητό συνοδευόμενος από δυσπεψία, φούσκωμα και αίσθημα καύσου στον οισοφάγο, η πόνο στο στέρνο (ένδειξη γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης – ΓΟΠ)
Καταρροή που έχει γίνει χρόνια (πάνω από 2 – 3 εβδομάδες) και συνοδεύεται από ξηρό βήχα που γίνεται εντονότερος το βράδυ όταν ξαπλώνουμε και αίσθημα ξένου σώματος στον λαιμό μας που θέλουμε συνέχεια να βήχουμε για να τον καθαρίζουμε (ένδειξη του λεγόμενου συνδρόμου οπισθορρινικής καταρροής. Είναι μια λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος (που μπορεί να είναι αλλεργική ρινίτιδα, μικροβιακή ρινίτιδα ή ιγμορίτιδα), που δεν την αντιμετωπίσαμε, οπότε οι φλεγμονώδεις εκκρίσεις ρέουν πίσω από τη μύτη (οπισθοδρομικά) και ερεθίζουν τις βηχογόνες ζώνες. O βήχας επιδεινώνεται το βράδυ, επειδή όταν ξαπλώνουμε διευκολύνεται η καταρροή πίσω από τη μύτη.
Comments